Сонгуулийн хуульд дахиад л өөрчлөлт оруулах сураг дуулдаж эхэллээ. 1992-2008 онд харьцангуй “яс амар” байсан Сонгуулийн тухай хууль сүүлийн хэдэн жилд хэчнээн ч “зовлон” үзэв. Монголчууд 1992-2008 оны хооронд болсон УИХ-ын таван удаагийн сонгуулийг мажоритар системээр явуулсан бол 2012 оныхыг холимог тогтолцоогоор зохион байгуулсан. Нэг намд давуу байдал олгож, сонгогчдын саналын багахан зөрүүг УИХ-д олон суудал болгодог сул талтай гэсэн шүүмжлэл хүлээдэг мажоритар системийг өөрчлөхийн тулд 2008-2012 онд бүрэн эрхээ хэрэгжүүлсэн парламент багагүй саад бэрхшээл туулж, урт хугацааны хэлэлцүүлэг өрнүүлэн байж холимог тогтолцоог хуульчилсан.

Энэ нь жижиг намуудад ашгаа өгч, өнгөрсөн дөрвөн жилд үнэмлэхүй олонхгүй, хүчний харилцаа ойролцоо, олон намын төлөөллийг оролцуулсан парламент бүрдсэн юм. Энэ нь том намуудад таалагдаагүй тул холимог тогтолцооноос ухарч, мажоритар тогтолцоогоо буцаан хэрэглэсэн. Ингэхийн тулд сонгууль болохоос хагас жилийн өмнө Сонгуулийн тухай хуульд өөрчлөлт оруулахыг хориглосон заалтыг санаатайгаар “мартаж” байгаад, УИХ-ын сонгуулиас сар хүрэхгүй хугацааны өмнө хуулиа бужигнуулж, тогтолцоогоо өөрчлөн, Монгол Улсыг 76 жижиг тойрогт хувааж, гишүүд өөртөө зориулан тойрог зурж суусан билээ. Үүний үр дүнд өдгөө МАН-ын 65 гишүүн УИХ-д сууж буй.

Энэ мэтээр улстөрчдийн хатуу гараар орж, сонгууль бүрийн өмнө “өвчин намдаагчгүй мэс засал”-д ордог Сонгуулийн тухай хууль дахин “мэс заслын орон дээр хэвтэх нь”.

Харин энэ удаа ямар болж гарч ирэх бол. Сонгуулийн тухай хуулийг өөрчлөх талаар маш тодорхой саналыг Сонгуулийн ерөнхий хороо саяхан УИХ-д хүргүүлсэн байна. Сонгуулиа маргаан, эргэлзээгүй, шударгаар зохион байгуулах нь СЕХ-ны үүрэг. Харин Сонгуулийн тухай хууль амьдралд нийцэхгүй, ажлаа хийхэд хүндрэл үүсгэж буй талаар тус байгууллагынхан нэг бус удаа хэлж байсан. Байнга хардлага, сэрдлэг, хэл амны бай болдог энэ байгууллагынхан өөрсдөдөө тулгардаг асуудлууд, сонгууль зохион байгуулсан туршлагадаа тулгуурлан хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах санал гаргасан нь энэ. Сонгуулийн төв байгууллагын санал хуульд тэр чигээрээ биш юм гэхэд ихэнх нь тусдаг билээ. 2020 оны УИХ-ын сонгууль ямархуу болох урьдчилсан дүр зураг эндээс харагдах болов уу.

20-ИОД НАСТНУУДЫН “ЭРХИЙГ ХАСАЖ”, ИРЦИЙН БОСГЫГ ҮГҮЙ БОЛГОХ САНАЛ

Сонгуулийн нэгдсэн хуулийг задалж, УИХ, орон нутгийн сонгуулийн хуулийг салган, УИХ-ын сонгуулийн хуулийг бие даасан болгох нь тэдний нэн тэргүүний, хамгийн том зорилго. УИХ бол төрийн эрх барих дээд байгууллага, орон даяар сонгууль нь явагддаг, орон нутгийн сонгууль бол орон нутгийн чанартай, тухайн аймаг, сумын асуудал. Энэ хоёрыг нэгтгэж зохион байгуулах нь багагүй хүндрэл дагуулдаг учраас тус тусын онцлогийг тусгасан бие даасан хууль батлуулахаар СЕХ саналдаа дурджээ.

Х.Уянга

Үргэлжлэлийг эндээс